اغلب ما ایرانی ها، سوای اینکه تو حوزه ی امنیت فعال باشیم یا نباشیم، اسم ویروس معروف استاکس نت رو شنیدیم. ویروسی که با هدف خرابکاری در برنامه ی هسته ای ایران طراحی شده بود و ازش بعنوان اولین سلاح سایبری یاد میکنن.
مجموعه ها و کتاب های مختلفی در خصوص ابعاد فنی این ویروس منتشر شده، از جمله مستند معروف Zer0 Days ، یا بخشی از پادکست Zero Day Brokers ، اما در خصوص نحوه ی نفوذ این بدافزار به داخل تاسیسات هسته ای ایران، کمتر صحبت شده.
اخیرا روزنامه ی هلندی Volkskrant ، مقاله ای در خصوص این ویروس منتشر کرده و به نحوه ی نفوذ این ویروس به سیستم های نیروگاه هسته ای که توسط فردی بنام Erik van Sabben انجام شده پرداخته.
حدود سال 2007 ، آمریکاها برای اینکه بتونن ضربه ای به برنامه ی هسته ای ایران وارد کنن، یه عملیات خرابکاری منحصر به فرد رو برنامه ریزی میکنن. این برنامه یه مشکل بزرگ داشت و اون این بود که سیا نمیتونست عوامل خودش رو وارد ساختمان نطنز که به شدت مراقبت میشد ، بکنه. بنابراین از یه جاسوس سازمان اطلاعات و امنیت هلند (AIVD) بنام Erik van Sabben استفاده میکنه.
شروع این تحقیق :
در سال 2019 ، روزنامه ی Volkskrant بهمراه Yahoo News مقاله ای منتشر کردن مبنی بر اینکه یه عامل AIVD نقش مهمی در وارد کردن ویروس استاکس نت به مجتمع هسته ای ایران داشته. اما اون مقاله دارای ابهاماتی بود از جمله اینکه اون فرد کی بوده یا چطوری این کار کرده و … . بنابراین روزنامه تحقیقات جدیدی رو در خصوص سهم هلند در این ماجرا در سال 2021 شروع کرد.
ویروس استاکس نت ، فقط یه عملیات خرابکاری نبوده و در حقیقت شروع دوره ی جدیدی از جنگها بین کشورها ، بنام جنگ های سایبری هستش. این ویروس یه سلاح جدید رو معرفی کرد و به گفته ی Michael Hayden ، مدیر سابق سیا، سلاحی هستش که تو جعبه قرار نمیگیره.
روزنامه برای اینکه بتونه سهم هلندی این ماجرا رو کشف کنه، سفرهایی رو به دبی ، اسرائیل ، آمریکا داشته و مصاحبه هایی با کارمندان (سابق) موساد، سازمان ضد اطلاعات ارتش اسرائیل AMAN و سرویس مخفی آمریکا سیا داشته. این روزنامه همچنین گفتگوهایی با ایرانی ها، کارمندان سابق تاسیسات هسته ای نطنز ، کارشناسان امنیت سایبری ، دیپلماتها ، کارمندان دولت و کارمندان AIVD و سرویس اطلاعات و امنیت نظامی هلند (MIVD) ، انجام داده. در مجموع با 43 نفر گفتگو کردن که 19 موردشون از AIVD یا MIVD بودن.
روزنامه با اطلاعات و سرنخ هایی که از این منابع اطلاعاتی بدست آورده ،این اطلاعات رو با منابع عمومی تایید کرده و تونسته به هویت عامل انتشار ویروس دست پیدا کنه. هدفش از انتشار هویت این مهندس هلندی مواردی زیر بیان شده :
- اصل روزنامه نگاری و شفافیت
- این مهندس مرده و در نتیجه خطر انتقام گرفتن ایران از اون وجود نداره.
- خانواده ی Erik van Sabben مشکلی در این خصوص نداره.
همچنین تو تحقیق دو فیلمساز هم حضور داشتن که یه مجموعه مستند رو برای NPO 2 ساختن. البته این کار هم با رعایت اصول اطلاعاتی انجام شده.
شروع داستان Erik van Sabben :
Erik van Sabben که اون زمان 36 سال سن داشته، باید یه ماموریت پر خطر رو در خاک ایران انجام میداد. این مهندس در سال 2007 تونست به تاسیسات هسته ای نطنز که در 300 کیلومتری جنوب تهران قرار داره، نفوذ کنه. ایشون در این مجتمع هسته ای ، تجهیزاتی رو نصب کرده که ضربه ی بی رحمانه ای به برنامه ی هسته ای ایران وارد کرده. این عملیات مخفی، سالها با همکاری سیا و موساد آماده سازی شده بود. چندین هزار سانتریفیوژ که برای غنی سازی اورانیوم ضروری هستن، در نتیجه این عملیات خراب شدن و برنامه ی هسته ای ایران برای چندین سال به تعویق افتاد.
دو هفته بعد از خروج مرموز Erik van Sabben از ایران، ایشون در یه تصادف در شارجه میمیرن. تصادف در 16 ژانویه 2009 رخ داده . ایشون با موتورسیکلتش تو جاده بوده که از جاده خارج میشه و گردنش میشکنه و میمیره.
18 ماه بعد، دنیا خبرهایی در خصوص اتفاقاتی که در تاسیسات هسته ای ایران رخ داده ،منعکس میکنن. یه خبر بین المللی مبنی بر اینکه برنامه ی هسته ایران توسط یه سلاح سایبری به تعویق افتاد. اسمش استاکس نت و سرویس های امنیتی آمریکا و اسرائیل خالق اون هستن. New York Times بعدها نوشت که باراک اوباما و جورج بوش شخصا اجازه ی توسعه این سلاح علیه ایران رو دادن. هدفش، نابود کردن سانتریفیوژها ، بدون اینکه ایران متوجه بشه خرابکاری از کجا بوده.
نحوه ی ورود این ویروس به تاسیسات هسته ای نطنز برای سالها نامشخص بود. مجتمع هسته ای هیچ ارتباط اینترنتی با خارج نداشت و تنها یه نفوذی میتونست این کار انجام بده.
در سال 2019 ، روزنامه ی Volkskrant بهمراه Yahoo News افشاء کردن که آمریکایی ها و اسرائیلی ها این کار رو از AIVD درخواست کردن. AIVD هم فردی که اسمش رو الان میدونیم ، Erik van Sabben بود و در دبی زندگی میکرد ،برای اینکار استخدام میکنه.
سوابق فنی، تماس های فراوان در منطقه و ارتباط با ایران، اون رو بعنوان کاندیدای ایده‌آل برای انجام این مأموریت تبدیل میکرد. همچنین ایشون یه زن ایرانی با خانواده در ایران هم داشتن.
اما این افشاء ابهامات زیادی داشت. مثلا خرابکاری در برنامه ی هسته ای ایران، توسط برخی کارشناسان بین المللی اقدام جنگی تلقی میشد و این در حالی بود که هلند با ایران در حال جنگ نبود. همچنین پیامدهای ژئوپلیتیکی بزرگی داشت. به غیر از AIVD چه کسی در هلند از این عملیات مطلع بود؟ آیا نخست وزیر وقت، Jan Peter Balkenende موافقت خودش رو اعلام کرده بود؟ آیا AIVD دقیقا میدونست که داره چیکار میکنه و مامورش با چه وظیفه ای ارسال شده بود ؟
سیا در مقر MIVD :
منابع به این روزنامه گفتن که Erik van Sabben در سال 2005 استخدام شد. مدتی در شرکت حمل و نقل TTS در دبی مشغول بود و بعدش وارد شرکت Al-Jaber Group میشه. منابع همچنین گفتن که ایشون در زمانیکه در شرکت حمل و نقل بودن، کارش رسوندن تجهیزات غربی به ایران بود.
اون زمان ایشون و شرکت TTS ارتباطاتی در ایران داشتن و دور زدن تحریم ها توسط دبی چیز غیرعادی نبود. Peter Knaap مدیر این شرکت در این خصوص گفته که : ما زمانی تجارتمون رو در ایران شروع کردیم که بطور رسمی مجاز نبود و تامین کننده قطعات صنعتی گاز و نفت ایران بودیم. ایشون همچنین گفتن که از فعالیتهای مخفی کارمنداشون آگاه نیستن و Van Sabben یه ماجراجو بود و از امتحان کردن چیزها نمیترسید. روزنامه اماراتی National در این خصوص نوشته که ایشون علاقه زیادی به موتور سواری و آفرود سواری داشتن.
در آستانه عملیات، جلسه ی مخفی در یکی از مقرهای MIVD بنام Frederikkazerne در اسخیفنینگن برگزار شد. مهندس Van Sabben قبلا توسط AIVD استخدام شده بود. منابع هلندی اعلام کردن که Michael Hayden رئیس سیا، مسئول عملیات استاکس نت در آمریکا، در سال 2006 با بالاترین مقام سازمان اطلاعات نظامی MIVD ملاقات کرده بود. اون زمان ارتباطات بین سیا و MIVD خوب بوده. در جریان این جلسه، Hayden از یه ماموریت فوق سری که توسط AIVD انجام میشد، صحبت کرده بود.
آمریکایی ها از پیشرفت کار ابراز نگرانی کرده بودن . یکی از منابع اطلاعاتی به یاد میاره که Hayden تاکید بر ورود پمپ های آب به تاسیسات هسته ای ایران میکرد. این پمپها حاوی یه “شاهکار فنی” تضمین شده بودن. بعد از نصب این پمپ های آب ، اولتراسانتریفیوژهای ایران دچار خرابی میشدن. به گفته این منبع ، توسعه این فناوری بین یک تا دو میلیارد دلار هزینه داشته.
اما سوالی که اینجا مطرح میشه اینه که : ویروس استاکس نت در سال 2007 چطوری وارد تاسیسات هسته ای ایران شد؟ روایات مختلفی در پاسخ به این سوال وجود داشته. تاسیسات هسته ای ایران در زیر زمین، زیر لایه ای از بتن ضخیم و بدون اتصال اینترنت ساخته شدن. برای همین آمریکایی ها و اسرائیلی ها نیاز به فردی داشتن که این ویروس رو وارد تاسیسات ایران بکنه.
در سال 2019، روزنامه ی Volkskrant ، این کار رو توسط یه هلندی و از طریق اتصال USB مخرب ، بیان کرده بود. این ایده ، منطقی بود ، چون مشخصه که اولین نسخه ی استاکس نت تنها از طریق USB قابل توزیع بوده. الان یه نظریه جدید اضافه شده، سیا ویروس استاکس نت رو ، در پمپ های آبی که قرار بوده توسط مامور AIVD نصب بشه، مخفی کرده بود. با اتصال پمپها به سیستم، ویروس وارد شبکه میشد و شروع به خرابکاری میکرد. این چیزی هستش که قبلا بهش اشاره نشده بود.
اینکه حالا واقعا USB بوده یا پمپ آب ، بصورت قطع مشخص نیست. نسخه های مختلفی از استاکس نت وجود داشته و حتی ممکنه این ویروس از هر دو طریق توزیع شده. اما نکته ی مهم این بوده که عملیات ورود ویروس به تاسیسات، یه عملیات پیچیده و پرخطر بوده و چیزی که همه منابع به اون اشاره کردن این بوده که مامور AIVD مسئول این کار بوده.
رئیس سابق سیا ، ملاقات با رئیس MIVD رو تایید کرده. همچنین به دلایل اطلاعاتی، نتونسته تایید کنه که ویروس واقعا از طریق پمپ های آب وارد تاسیسات شده یا نه و گفته که همچنان یه راز هستش. Hayden کار با هلندی ها رو خوب توصیف کرده و گفته خوب هستن. Pieter Cobelens رئیس سابق MIVD هم در خصوص این جلسه گفته که حضور ذهن نداره.
James Lawler رئیس واحد مبارزه با سلاح های هسته ای تا سال 2005، در جواب این سوال که سیا و موساد برای انتقال ویروس استاکس نت به ایران، به یه مهندس هلندی نیاز داشتن، با تعجب گفته : نه ، هلند به اندازه ی کافی مهندس باهوش داره.
اما چیزی که رئیس سیا به سرویس هلندی نگفته، آلوده بودن پمپ های آب به ویروس استاکس نت بوده. افسرای AIVD هم نمیدونستن که تو این پمپها ، چی مخفی شده. یه منبع اطلاعاتی هلندی در این خصوص گفته که آمریکایی ها از ما به خوبی استفاده کردن.
AIVD در خصوص نقشش در عملیات استاکس نت، چی میدونست ؟
پاسخ این سوال به قدری سری هستش که سرویس اطلاعاتی ، نمیتونه در بایگانی های خودش، موردی پیدا کنه که نشون دهنده نقش حیاتی AIVD در موفقیت این عملیات هستش. سرویس اطلاعاتی نمیدونسته که این عامل اونا بوده که ویروس رو به نطنز آورده. تحقیقات داخلی AIVD در سال 2019، به این نتیجه رسید که “زنجیره شواهد ناقصه”. به گفته منابع اطلاعاتی متعدد علت اون این بوده که سیا به AIVD نگفته که تجهیزاتی که وارد نطنز میشه ، آلوده به ویروس استاکس نت هستش.
سرویس هلندی میدونسته در عملیات خرابکاری در برنامه ی هسته ای ایران شرکت میکنه، چیزی که آگاهانه انتخاب کرده. هلند بهمراه 47 کشور دیگه، عضو Nuclear Suppliers Group (NSG) هستن . این گروه تلاش میکنه تا با کنترل صادرات مواد، تجهیزات و فناوریهایی که میتونن برای تولید سلاحهای هسته‌ای مورد استفاده قرار بگیرن، از گسترش سلاحهای هسته‌ای جلوگیری کنه.
اما سرویس هلندی نمیدونسته که آمریکایی ها میخوان از یه سلاح سایبری جدید برای این منظور استفاده و اونو توسط یه عامل هلندی نصب کنن. یه کارمند AIVD گفته که ما دیر متوجه این قضیه شدیم و باید سوالات زیادی در این خصوص میپرسیدیم.
AIVD بعد از 16 سال از عملیات، نمیخواد چیزی بگه. Volkskrant تمام نتایج رو منتشر کرده اما AIVD اظهار نظری در این خصوص نکرده. AIVD در پاسخ کتبی که به دفتر روزنامه ارسال کرده گفته: ما هرگز در مورد موضوعاتی که میتونه چیزی رو در مورد روشهای کاری یا سطح دقیق دانش ما نشون بده، اظهار نظر نمیکنیم. سیا هم در خصوص پمپ های آب و عدم اطلاع رسانی به سرویس هلندی پاسخی نداده.
مشخص نیست که خوده Van Sabben هم در جریان آلوده بودن تجهیزاتی که به ایران برده، بوده یا نه. منابع گفتن که ایشون تنها از هدف عملیات که خرابکاری در برنامه ی هسته ای هست، مطلع بوده.
مرگ ناگهانی Van Sabben بعد از عملیات، منجر به سوالاتی بین کارمندان سرویس های اطلاعاتی شده و از ارتباطشون، با فعالیتهای مخفی Van Sabben در ایران میترسیدن. دوستان و خانواده اون هنوز یه تصادف مرگبار رو متصور هستن . با گفتگویی که با افراد حاضر در صحنه تصادف شده، نشونه ای از عمدی بودن تصادف پیدا نکردن.
با مرگ این مهندس، دیگه آمریکایی ها و اسرائیلی ها نمیتونستن از حضورش در تاسیات اتمی ایران استفاده کنن. مشخص نیست که آیا این دلیلی بوده که منجر به اصلاح ویروس شده یا نه. همچنین ممکنه این در نظر گرفتن که قرار داد Van Sabben در سال 2009 فسخ بشه و اون دیگه نتونه تو نطنز کار کنه و در نتیجه امکان اصلاح ویروس رو از قبل ایجاد کردن.
ویروس باعث میشد، دریچه های اولتراسانتریفیوژها در یه زمان مشخص بسته بشه و از خروج گاز جلوگیری میکرد. ویروس در بهار 2009 توسط آمریکایی ها و اسرائیلی ها اصلاح شد. نسخه ی جدید میتونست خودش رو توزیع کنه و بنابراین نیازی به عامل انسانی برای انتقال به سیستم ایران وجود نداشت. نسخه ی جدید از طریق کارمندان و شرکتهای آلوده وارد نظنز شد.
با اضافه کردن این اصلاحیه که قابلیت کرم بودن رو به ویروس میداد، آمریکا و اسرائیل این خطر رو به جون خریدن که وجود این ویروس عمومی بشه. این اتفاق در سال 2010 رخ داد، وقتی ویروس وارد هزاران کامپیوتر ایرانی شد و سیستم ها از کار افتادن.
اما عامل انسانی که این ویروس رو به ایران آورد کی بود. در مقاله قبلی از Volkskrant ، این فرد یه مهندس ایرانی عنوان شده بود و در این گزارش یه مهندس هلندی. اما این تفاوتها از کجا میاد ؟
برای جواب چندین توضیح وجود داره. دسترسی به اطلاعات AIVD محدوده و این سرویس براساس اصل نیاز به دونستن، کار میکنه یعنی به افراد جزییاتی رو بگو که برای انجام کار ضروریه. این بدین معنیه که حتی به مدیران و رهبران تیمها هم هویت واقعی عامل رو نمیگن. مثلا میدونن که عامل یه مهندسه اما ملیتش رو نمیگن. اما چیزی که جالب بوده این هستش که این مرد ، زن ایرانی داشته و به کشورهای اسلامی زیادی از جمله سودان، یمن، ایران و شرق آفریقا سفر میکرده. حتی ممکنه پاسپورت (جعلی) ایرانی داشته یا ممکنه ایران که در اون زمان تحریمهارو دور میزده، به این مهندس اجازه فعالیت با نام (جعلی) ایرانی رو داده.
در این مقاله جدید هم باز یسری ابهامات در خصوص Erik van Sabben همچنان وجود داره. مثلا برخی منابع AIVD گفتن که ایشون با موساد هم کار میکرده. اگرچه ایشون چندین بار به اسرائیل سفر کرده، اما چیز بیشتری در خصوص ارتباط با اسرائیل پیدا نکردن.
ویروس باعث ایجاد نگرانی در دنیا شد. از جمله احتمال خرابکاری ویروس در تاسیسات هسته ای Urenco در آلملو هلند. این اولین باری بوده که یه ویروس مخرب توسط یسری کشور مستقر میشد. پیامدهای ژئوپلیتیک استاکس نت بزرگ بود. بعد از افشای وجود استاکس نت، بقیه کشورها هم شروع به توسعه ی سلاح های سایبری کردن.
بعد از افشای ویروس، سفر Michael Hayden به لاهه بی تقصیر نبود. سوالات زیادی در این خصوص وجود داشت اینکه دولت هلند چه چیزهایی در مورد این عملیات میدونست، آیا کابینه ی Balkenende از خطرات این عملیات آگاه بود، آیا نخست وزیر از عواقبی که این عملیات خرابکارانه در سطح بین المللی میتونست داشته باشه ، آگاه بود؟
نخست وزیر Balkenende چی میدونست ؟
شانزده سال بعد از عملیات، Jan Peter Balkenende نخست وزیر وقت هلند، از اظهار نظر در خصوص برنامه های AIVD خودداری کرده. ایشون بصورت کتبی به این روزنامه گفته که : همیشه تمایلی به بررسی دوران نخست وزیریش نداره و همچنین شما در حال بررسی سرویس امنیتی هستید. من در این خصوص باید محرمانه باشم چه اون زمان که نخست وزیر بودم و چه بعدش.
تحقیقات Volkskrant نشون میده که سیاستمدارن، اصلا از قصد AIVD برای خرابکاری در برنامه ی هسته ای ایران مطلع هم نبودن. نخست وزیر هم اطلاعی نداشته. بنابراین هیچ ملاحظه ی سیاسی در مورد خطرات یا قانونی بودن عملیات وجود نداشته، چه برسه به اینکه آیا سیاستمدارن میدونستن که از یه سلاح جدید برای خرابکاری استفاده میشه یا نه.
یکی از مدیران AIVD گفته که رسم بوده که “مسیر نخست وزیر رو جارو کنیم”، اون زیر بار فعالیت های مخاطره آمیزی که عواقب سیاسی داشتن، نمیرفت. نخست وزیر هم که گفته نمیتونه به سوالات روزنامه پاسخ بده.
سرویس اطلاع رسانی دولت هم در این خصوص گفته که نمیتونه در مورد مسائل عملیاتی که روی سرویسها تاثیر میزاره، اطلاعاتی بده.
خانم Guusje ter Horst ، که اون زمان وزیر کشور و مسئول AIVD بوده، از دخالت این سرویس با عملیات آمریکایی-اسرائیلی آگاه نبوده. همچنین کمیته ی Stiekem ، که شامل رهبران فراکسیون های بزرگترین احزاب در مجلس نمایندگان هستش و مسئول نطارت پارلمانی روی AIVD و MIVD رو هم داره ،مطلع نبوده. یه منبع سیاسی در این خصوص با تعجب گفته: این امر باور نکردنیه. سرویسها فکر میکنن که هر کاری که بخوان میتونن انجام بدن.
وزارت کشور ، به سوالات در خصوص آگاهی وزیر در زمان استاکس نت جواب نداده. به گفته ی یه سخنگو : بطور کلی، مطابق با قانون سرویس های اطلاعاتی و امنیتی 2017، استفاده از اختیارات و منابع سرویس های امنیتی، توسط رئیس دستگاه و هر دو وزیر ارزیابی میشه.
مسئله ی ژئوپلیتیکی :
از نظر Dennis Broeders ، استاد امنیت و فناوری در دانشگاه لیدن، استاکس نت نمونه ی بارز حمله به زیرساخت های حیاتی یه کشور هستش. ایشون گفتن که به دلیل افزایش تجهیزات و فناوری ، سرویس های اطلاعاتی دقیقا ، در منطقه ای که بطور کامل تحت درگیری مسلحانه هست، عمل میکنن. “منطقه ای که در آن نه جنگ و نه صلح وجود داره.”
اونجا اونا ، عملیات مخفی مانند حمله سایبری به تاسیسات هسته ای انجام میدن که فراتر از یه جاسوسی کلاسیک هستش. ایشون در ادامه گفتن که : بازیگران اصلی در این حوزه، مانند : آمریکا ، بریتانیا، اسرائیل، چین و روسیه، علاقمند به تدوین قوانینی هستن که تا حدودی جا رو برای فعالیت باز بزاره. ایشون این رو “ابهام استراتژیک” عنوان کردن: این کشورها از این واقعیت سود می‌برن که قوانین خیلی محدود کننده نیستن، چون به اونا اجازه میده قدرت خودشون رو اثبات کنن.
وقتی عملیات استاکس نت در سال 2007، اجرا شد، قوانین یا توافق نامه های بین المللی برای استفاده از ویروس های مخرب وجود نداشت. در سال 2015 سازمان ملل استانداردهای قانونی غیرالزام آور رو برای رفتار مسئولانه در حوزه دیجیتال ایجاد کرد. به گفته سازمان ملل، حمله به زیرساخت های حیاتی مجاز نیست. اگرچه به نظر نمیرسه که قدرتهای بزرگی مانند روسیه، آمریکا و اسرائیل، به چنین قوانین رفتاری پایبند باشن. به گفته ی Broeders ، استفاده از استاکس نت، با استاندارد های جدید بین المللی مطابقت نداره. ایشون از اینکه عملیات در هلند از نظر سیاسی بررسی نشده بود، تعجب کرده.
Wim Kuijken که تا سال 2007 ، بالاترین مقام وزارت عمومی نخست وزیری بودن، از عملیات خرابکاری AIVD مطلع نبودن و در خصوص اظهارنظر در خصوص آگاهی نخست وزیر در این خصوص خودداری کرده و گفته که : به نظر من کاملاً واضحه که به عنوان سرویس AIVD ، بخشی از وظیفه حرفه ای شماست که به مافوق و وزیر اطلاع بدید. خیلی مهمه که در مورد چنین عملیات ویژه ای در بالاترین سطح هماهنگی وجود داشته باشه. من فکر می کنم نخست وزیر هم به دلیل پیامدهای ژئوپلیتیکی احتمالی باید مطلع بشه.
یکی از اعضای کمیته ی Stiekem معتقده که AIVD باید در قبال عملیات در ایران پاسخگو می بود. رهبر سابق فراکسیون که همچنان به محرمانه بودن معتقده، این واقعیت رو به عملکرد دشوار کمیته نسبت داده و گفته که نیاز به حرفه ای شدن داریم. باید ساختار بهتر و شفافی برای اونچه که سرویس ها میتونن به اشتراک بزارن و این کار رو در چه زمانی انجام بدن ، داشته باشیم.
هنوز سوالات زیادی برای خانواده ی Van Sabben وجود داره. آیا ایران از عملیات مخفیانه Erik مطلع بوده؟ آیا مهندس از میزان نقشش در عملیات مطلع بوده؟ چرا از ایران فرار کرده؟
مادرش گفته که Erik ، در مخفی نگه داشتن چیزها خوب بود. اون با یه برنامه که امکان محاسبه اجسام متحرک رو انجام میداد فارغ التحصیل شد. اون تو کامپیوتر خوب بود.
این تحقیق تا حدودی توسط مشارکت صندوق FBJP انجام شده.
مستند “Niemand die het ziet” به انگلیسی Nobody sees ، قراره دوشنبه ساعت 20:30 به وقت هلند در NPO 2 و NPO Start پخش بشه، که یه مجموعه مستند هستش که توسط Huib Modderkolk ساخته شده و قراره در خصوص نقش هلند در عملیات استاکس نت صحبت کنه.
منابع :